خلاقیت؛‌ کسب و کار فرهنگ

اقتصاد خلاق که از آن می توان به عنوان پیوند هنر و اقتصاد یاد کرد،‌ از دهه گذشته و در واقع سال های پیش از هزاره سوم،‌ میان اقتصاد های بزرگ دنیا جای پیدا کرد و به سرعت به کشورهای کوچک آسیایی نیز تسری یافت و امروزه به بخش جدایی ناپذیر بسیاری از اقتصادها در آمده و به کرسی ثابت درآمد و اشتغال تبدیل شده است.این حوزه نسبتا جدید از اقتصاد که با مفاهیمی همچون هنر و فرهنگ سر و کار دارد، نه تنها همپای صنایع بزرگ و پرسابقه همچون خودروسازی، در حرکت رو به توسعه است، بلکه رقابتی تنگاتنگ را در ایجاد اشتغال و درآمد ایجاد کرده است. در چنین فضایی، بخش فرهنگ کشور ما نباید خود را از غافله جدا ببیند  و در شرایطی که بخش های مختلف اقتصادی در حال برخاستن از بستر بی تحرکی هستند، این حوزه نیز خود را صاحب سهم و ایده در توسعه اقتصادی کشورمان قلمداد کند.
هرچند باید یادآور شد که از ابتدای دولت یازدهم موضوع «اقتصاد خلاق» مورد توجه قرار گرفته و برای پرداختن به این مهم،‌ وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی مدیریتی مجزا برای مرکز اقتصاد خلاق ایجاد کرد،‌ اما ضروری است که در برنامه ششم توسعه،‌ نقشی عینی برای رشد صنایع خلاق تعریف شود که طبق اخبار منتشر شده این امر در دستور کار برنامه جدید توسعه ای قرار گرفته است.
در واقع اقتصاد خلاق،‌ می تواند نقشی کلیدی در اقتصاد مقاومتی ایفا کند که ‌آسیب پذیری کمتری نسبت به اقتصاد کلاسیک (که افزایش سود را بر مبنای بهره کشی هر چه بیشتر از منابع می داند) برای محیط زیست دارد به همین سبب هدفگذاری برای تحقق بخشی از درآمد اقتصاد ملی با اقتصاد خلاق، گام تاثیرگذاری در این مسیر تلقی می شود.
تجربه کشورهایی همچون انگلستان، چین و ایالات متحده در پیوند هنر و اقتصاد به نیکی اهمیت این حوزه را منعکس می کند. استفاده از خلاقیت در هنر و مرتبط ساختن آن با کسب و کار، هر چند سابقه ای چند هزار ساله میان ملل مختلف دارد اما امروزه بسیاری از کشورها توانسته اند برای آن حوزه، استراتژی ویژه ای تعریف و اجرا کنند.
تهیه سند جامع صنایع خلاق بریتانیا در سال 1998، کشورهایی همچون هنگ کنگ،‌ سنگاپور،‌ کره و چین را بر آن داشت هرکدام به پیروی از آن نگرش جدید، مدلی همسان با شرایط فرهنگی خود تعریف کنند.
علاوه بر آن در مناطق اقیانوسیه،‌ اسکاندیناوی و ... مدلی بومی اقتصاد خلاق، طراحی و به اجرا در آمد. حتی کشوری همچون هند، توانست سبک های زندگی و روش های ذهنی - درمانی همچون یوگا را وارد زیر بخش های اقتصاد خلاق کند. موضوعی که در کشور با سابقه ی ایران نیز قابلیت طراحی و اجرا دارد. به عنوان مثال پیشنهاد شده شهر لاجین - پایتخت سفال ایران- به عنوان شهر خلاق،‌ در یونسکو ثبت شود.
بررسی مدل کشورهای مختلف دنیا مشخص می سازد که چگونه فرهنگ های گوناگون توانسته اند بستری برای ایجاد درآمد از اقتصاد خلاق فراهم کنند. به طور مثال صنعت كتاب در مصر، بزرگترين در نوع خود در كل جهان عرب محسوب می‌شود که این ویژگی سبب شده صنعت نشر در آن کشور،‌ جایگاه برتر صنعت خلاق را در میان کشورهای عرب کسب کند.
مطالعات صورت گرفته نشان می‌دهد که در سال 2013 میلادی محتوای خلاق، 200 میلیارد دلار از فروش جهانی دیجیتال را تشکیل داده است. همچنین طبق تحقیقات یونسکو، این صنایع 29 میلیون شغل در سراسر دنیا ایجاد کرده که برابر با یک درصد اشتغال کشورهای جهان است.
در نهایت به این نتیجه می رسیم که کشورهای مختلف دنیا با فرهنگ های مختص به خود هر کدام سهمی در اقتصاد خلاق دارند که این سهم برگرفته از جایگاه فرهنگی و فناوری آن ها است. کشورهایی که فناوری بالا در اختیار دارند روی تولیدات سینمایی، تلویزیون، موسیقی و بازی های رایانه ای متمرکز شده اند و برخی دیگر همچون کشورهای امریکای لاتین، تنها بر جنبه موسیقی و هنرهای نمایشی بومی خود و ارایه آن ها به جهانیان تکیه دارند. این امر می تواند در ایران به شکل صنایع دستی و دستاوردهای فرهنگی این سرزمین نمود بیشتری نسبت به گذشته پیدا کند. البته به نظر می رسد دولت در تدوین برنامه ششم – که هم اینک در دست بررسی و تصویب قرار دارد- اهتمام ویژه ای به مقوله اقتصاد خلاق کرده است.
چنین نگاهی مستلزم تقویت زیرساخت ها برای ارتقای صنایع خلاق در بخش فرهنگ و هنر است. سرمایه این نوع از کسب و کار؛ هنر و خلاقیت است که نیاز به سیاستگذاری منسجم، مدیریت و راهبری دارد. همانطور که گفته شد کشورهای دیگر در حال تسری سهم خود در اقتصاد خلاق هستند و در این صحنه رقابتی، کشورهایی موفق هستند که عامل زمان و تصمیم گیری را دریافته اند و اهداف خود را مطابق با آن ها،‌ بی وقفه پیگیری و پیاده سازی می کنند.
فراهم سازی بستر این بخش نیز همچون سایر حوزه ها،‌ نیاز به رفع موانع ساختاری و بروکراسی و دیدی کلان نگر دارد، در آن صورت است که می توان زمینه بروز خلاقیت را برای توسعه فرهنگی و تجاری ساختن «ایده» فراهم کرد.
به اعتقاد اینجانب فرهنگ و هنر تنها به مقولاتی که به طور خاص و آکادمیک جنبه فرهنگی دارد محدود نمی شود بلکه هر نوع خلق راهکار،‌ تغییر روش و برنامه ای متناسب با ویژگی های فرهنگی یک جامعه یا سازمان را نیز در بر می گیرد که با مدیریت کارآمد، قابلیت پیوند با کسب و کار را دارد.

مهدی کرباسیان